BŁYSKAWICZNA WYPŁATA - Ryszard Ćwirlej

RECENZJA

Jednym z powodów, dla których lubię czytać powieści autorstwa Ryszarda Ćwirleja jest to, że w barwny i zabawny sposób potrafi opisać rzeczywistość czasów PRLu, kiedy to naród polski żył głównie dzięki hektolitrom wódki, swojskiej kiełbasie i dobrami kupowanymi za dolary w Peweksie, marząc, by kiedyś i w Polsce zapanował dobrobyt. Ale w okresie stanu wojennego nawet z marzeniami trzeba było uważać. Nie o tym jednak mowa, bo tym razem trio śledczych z poznańskiej milicji ma do rozwiązania jedną z najbardziej zawiłych spraw w swojej karierze.

Czerwiec 1982 roku, Poznań. Zbliża się czas wypłat, w tym między innymi w największej w Poznaniu fabryce, zakładów przemysłowych H. Cegielskiego. Pieniądze tam przewozi milicyjna furgonetka, lecz w trakcie kursu dochodzi do zaskakującego i zuchwałego napadu. W jego wyniku z samochodu zostaje skradziona suma blisko stu milionów złotych oraz ginie dwóch konwojentów, trzeci zaś zostaje ciężko ranny. Mniej więcej w tym samym czasie w odległej o około osiemdziesiąt kilometrów od Poznania Pile zostają znalezione zwłoki emerytowanego funkcjonariusza Służb Bezpieczeństwa. Z pozoru sprawa wygląda na samobójstwo przez powieszenie, lecz teza ta zostaje szybko obalona, bowiem ciało denata nosi ślady wcześniejszego pobicia. Historia komplikuje się tym bardziej, gdy w mieszkaniu zmarłego milicjanci znajdują spore ilości gotówki, złota oraz niedawno wyrobiony paszport.

Do wyjaśnienia spraw zostają skierowani porucznik Marcinkowski i jego współpracownicy: podporucznik Brodziak i chorąży Olkiewicz.

„Błyskawiczna wypłata” to najnowsza powieść Ryszarda Ćwirleja i zarazem szósty tom serii „Milicjanci z Poznania”. Choć z początku obawiałam się nieco, że peerelowskie realia mogły mi się nieco przejeść – bo i picie wódki ma swoje limity – to bardzo szybko okazało się, że jednak nie, że powieści tego autora mają w sobie ten dziwny magnetyzm, który sprawia, że w sumie można czytać je na okrągło i wcale nie ma się dość. Tym bardziej, że w „Błyskawicznej wypłacie” dzieje się tak wiele i tak szybko. Przede wszystkim fabuła – z początku czytelnik ma wrażenie, że dostał do ręki dwie odrębne powieści, tyle że osadzone w tym samym okresie czasu. Wątek napadu na furgonetkę z pieniędzmi i rzekomego samobójstwa byłego esbeka wydają się całkowicie ze sobą niepowiązane, ale po prostu wie się, że te dwie sprawy musi coś łączyć i z pewną dozą determinacji odbiorca zagłębia się w lekturę, by odkryć wspólny mianownik. A że historia jest złożona, to wcale nie jest to takie łatwe, co tylko na nowo roznieca ciekawość. Czytelnik wraz ze śledczymi analizuje i odrzuca kolejne pojawiające się tezy. A tych pojawia się całkiem sporo, tym bardziej, że już na wczesnym etapie siły milicjantów z wydziału dochodzeniowo-śledczego zostają podzielone: Brodziak odnawia kontakty z młodości i próbuje się dowiedzieć kto mógłby pokusić się o kradzież stu milionów złotych, zaś Olkiewicz zostaje wysłany do Piły, by przyjrzeć się sprawie zamordowanego pracownika Służb Bezpieczeństwa. I to właśnie ci dwaj bohaterowie są wysunięci na pierwszy plan powieści. Ci, którzy czytali poprzednie powieści Ćwirleja znają już ich charaktery i wiedzą jak zachowują się w pracy, jaki mają stosunek do spraw służbowych. Nowi czytelnicy zaś poznają w jaki sposób poszczególne postacie wypełniają swoje obowiązki służbowe – młody Brodziak i jego poczucie obowiązku oraz stary Olkiewicz, który jak ognia unika większego wysiłku, aczkolwiek nie można przy tym powiedzieć, że jest złym funkcjonariuszem. Ot, po prostu lubi wypić – też na służbie – ale bardzo często owa ciągota i jowialność sprawiają, że w znacznej mierze pomaga rozwiązać śledztwo, często całkowicie nie zdając sobie z tego sprawy. Inną silną stroną powieści są postacie drugoplanowe. Wszystkie narysowane z charakterem, po prostu „żyjące”. Mają swoje miejsce w historii, nie są tylko jej tłem.

„Błyskawiczna wypłata”, podobnie jak wcześniejsze powieści z serii, przybliżają czytelnikom czasy PRLu, dziś znane z filmów Barei i opowieści starszych pokoleń. Jak wspomniałam wcześniej, obawiałam się, że ów społeczno-historyczny kontekst mógł mi się nieco „przejeść”, bo i minionych absurdów ma się kiedyś dość. Jednakże Ćwirlej pisze o tamtych czasach w taki sposób, że nie ma się uczucia wtórności, niby wiemy, jak to wszystko wyglądało, ale jednocześnie możemy o tym czytać z przyjemnością, uśmiechając się nawet w tych szczególnych momentach z pewną dozą ulgi, że nas już to nie dotyczy. Wieczne kolejki za wszystkim, puste sklepowe półki, powiew Zachodu w peweksowskich sklepach i niepewna aura stanu wojennego – niekiedy aż trudno uwierzyć, że ludzie potrafili wtedy normalnie funkcjonować. Dodatkowo autor osadza akcje swoich powieści w okolicach istotnych dla Polaków wydarzeń, w najnowszej książce jest to zajęcie przez polską drużynę piłki nożnej trzeciego miejsca na mundialu w Hiszpanii w 1982 roku. Dodaje to historii sporą dawkę autentyzmu, bo na pewno część z rozmów, które toczą bohaterowie powieści – początkowa niewiara w kadrę przez niedowierzanie w zwycięstwo – miała miejsce naprawdę.

Podobnie jak w poprzednich częściach w „Błyskawicznej wypłacie” czuć specyficzny czarny humor autora, ale jest w niej zarazem więcej głębszych emocji. Więcej smutku, żalu i rozmyślań. Nie jest to lekki kryminał, który czyta się z lekkim uśmiechem na ustach. Pod tym względem autor poszedł o krok dalej i zintensyfikował emocje, które będą towarzyszyć czytelnikowi w trakcie lektury. Zaznaczę przy tym, że nie jest to książka w depresyjnym, ciężkim wydźwięku – jest ona po prostu inna od wcześniejszych powieści z serii Milicjanci z Poznania, aczkolwiek uszczypliwy humor i sarkastyczne przedstawianie ówczesnej rzeczywistości pozostało, więc jest dobrze.

Każdą część wspomnianej serii czytało mi się dobrze i szybko, nie inaczej jest z „Błyskawiczną wypłatą”. Akcja jest wartka, język cięty i pełen aluzji, a wódka mocna. Książkę polecam wszystkim czytelnikom lubiącym powieści kryminalne, przy których od czasu do czasu można się uśmiechnąć i powspominać lub zagłębić się w to, jak wyglądało życie w PRLu. Osobiście mam nadzieję, że milicjanci z Poznania jeszcze kiedyś powrócą, nie tylko po to, by się napić, ale i rozwiązać kolejną kryminalną zagadkę.

Anka „Wiedźma” Chramęga, 14.12.2014