Dla wszystkich fanów Międzynarodowego Festiwalu Kryminału mamy doskonałą wiadomość: tegoroczną edycję uświetni swoją obecnością Maj Sjöwall! Szwedzka autorka przyjedzie do Wrocławia, aby 26 listopada odebrać Honorową Nagrodę Wielkiego Kalibru, przyznawaną wybitnym twórcom gatunku. Do tej pory jej laureatami byli: Joanna Chmielewska, Borys Akunin, Aleksandra Marinina, Jeffery Deaver, Leonid Józefowicz, Tatiana Polakowa, Marek Krajewski oraz Jo Nesbo.

Maj Sjöwall urodziła się 25 września 1935 roku w Malmö. Studiowała dziennikarstwo i grafikę; była dziennikarką i dyrektorem artystycznym wielu czasopism. W 1961 roku poznała Pera Wahlöö, również dziennikarza. Ona miała wówczas za sobą dwa nieudane małżeństwa i samotnie wychowywała córkę, on był żonaty. Niedługo potem zostali parą. Wahlöö pisał wcześniej książki polityczne, Sjöwall nie miała żadnego literackiego doświadczenia. Razem postanowili stworzyć w ciągu dziesięciu lat cykl dziesięciu powieści kryminalnych. Wspólnie tworzyli główną intrygę i zbierali informacje (bardzo dokładnie: sprawdzali na przykład, którędy będzie podróżował główny bohater i ile czasu mu to zajmie), rozdziały pisali na zmianę. W ten sposób powstały książki o Martinie Becku. Doskonała dokumentacja, detaliczność, wierne oddanie żmudnych procedur policyjnych - to główne cechy tych powieści, w których akcji jest czasami niewiele. Bo i intryga kryminalna jest w nich tylko pretekstem. Jak tłumaczy sama Sjöwall, ich głównym celem był opis społeczeństwa z lewicowego punktu widzenia. Autorzy chcieli pokazać, że Szwecja, pozornie kraj dobrobytu, w rzeczywistości jest pełna biedy, przestępstw i brutalności; ujawnić, że szwedzkie społeczeństwo powoli przekształca się w kapitalistyczne, zimne i nieludzkie, gdzie bogaty się bogaci, a biedny biednieje. Wykorzystywali przy tym często tematy z pierwszych stron gazet: pedofilię, seryjnych morderców, przemoc seksualną czy samobójstwa.

Głównymi bohaterami powieści tego cyklu są: cierpiący na bezsenność detektyw Martin Beck, którego małżeństwo właśnie się rozpada, Lennart Kollberg, były spadochroniarz i smakosz, który nienawidzi przemocy, Gunvald Larsson, odludek z wyższych sfer, Einar Rönn ze szwedzkiej prowincji i policjanci z patrolu, Kristiansson i Kvant. Autorzy zerwali z dominującą dotychczas w europejskiej literaturze kryminalnej wizją detektywa jako bohatera, który wszystkie zagadki rozwiązuje sam za pomocą dedukcji i najczęściej jest niemal nadczłowiekiem. Policjanci w tych powieściach mają problemy jak wszyscy inni ludzie, mają też dylematy - jeden z nich w ostatniej powieści cyklu, Terroristerna (napisanej w większości przez Wahlöö i wydanej już po jego śmierci) rezygnuje z pracy w policji.

Po śmierci partnera Maj Sjöwall zajęła się tłumaczeniami: wspólnie z Ake Sjöwall przełożyła na szwedzki utwory Roberta B. Parkera. Napisała także dwie powieści: Kvinnan som liknade Greta Garbo (wspólnie z duńskim pisarzem Tomasem Rossem) i Sista resan och andra berättelser.

Czwarta powieść cyklu, Śmiejący się policjant, w 1971 roku została przez organizację Mystery Writers of America uznana za najlepszą powieść roku i nagrodzona prestiżową Nagrodą im. Edgara Allana Poe. Dwa lata później książka została zekranizowana przez Stuarta Rosenberga; w rolę Martina Becka wcielił się Walter Matthau (polski tytuł filmu to Uśmiechnięty gliniarz). Z kolei w 1976 roku w Szwecji na podstawie powieści Człowiek z Säffle nakręcono film Mannen pa Taket (reżyseria: Bo Widerberg).

Cały cykl stał się również podstawą serialu telewizyjnego Martin Beck (1993, różni reżyserzy) z Göstą Ekmanem w roli tytułowej i cyklu 24 filmów telewizyjnych nakręconych w latach 1997-2007, z Peterem Haberem w roli głównej.

Powieści cyklu szybko stały się międzynarodowymi bestsellerami - do tej pory przetłumaczono je na 35 języków i sprzedano w ponad 10 milionach egzemplarzy (według samych autorów, cykl był popularniejszy w Stanach Zjednoczonych niż w Szwecji).

Mówi się, że Maj Sjöwall i Per Wahlöö to rodzice nowoczesnego szwedzkiego kryminału, w którym tło społeczne jest równie ważne - jeśli nie ważniejsze - niż intryga kryminalna, a bez ich utworów nie zaistnieliby nigdy tacy bohaterowie, jak Kurt Wallander czy Michael Blomkvist.

Cykl o Martinie Becku (w nawiasach polskie wydania):

1. Roseanna, 1965 (Roseanna, 2009)

2. Mannen som gick upp i rök, 1966 (Mężczyzna, który rozpłynął się w powietrzu, 2009)

3. Mannen pa balkongen, 1967 (Mężczyzna na balkonie, 2009)

4. Den skrattande polisen, 1968 (Śmiejący się policjant, 1973, 1992, 2010)

5. Brandbilen som försvann, 1969 (Jak kamień w wodę... Opowieść z życia policji, 1990; Wóz strażacki, który zniknął, 2010)

6. Polis, polis, potatismos!, 1970 (Morderstwo w Savoyu, 2010)

7. Den vedervärdige mannen fran Säffle, 1971 (Człowiek z Säffle, 1976)

8. Det slutna rummet. Roman om ett brott, 1972 (Zamknięty pokój. Opowieść z życia policji, 1980, 1990)

9. Polismördaren, 1974

10. Terroristerna, 1975

Inne utwory:

- Kvinnan som liknade Greta Garbo (wspólnie z duńskim pisarzem Tomasem Rossem, 1990)

- Sista resan och andra berättelser, 2007

Źródła:

http://www.kirjasto.sci.fi/Sjöwall.htm

http://www.guardian.co.uk/books/2009/nov/22/crime-thriller-maj-Sjöwall-sweden